Γράφει η Μαρούλα Παπαευσταθίου–Τσάγκα Σύμβουλος Εκπαίδευσης Φιλολόγων Ιωαννίνων, Διδάκτωρ Ιστορίας, Msc Σχολικής Ψυχολογίας και Συμβουλευτικής- Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού και Διοίκησης
«Η αλήθεια μόνον έναντι θανάτου δίδεται» – (Οδ. Ελύτη, Ελεγεία της Οξώπετρας -«Ρήμα το Σκοτεινόν»)
Στις 21 Οκτωβρίου 2024 (του Αγίου Σωκράτους !) το βράδυ, στην αίθουσα της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών (Ε.Η.Μ.) είχαμε την μοναδική ευκαιρία να παρακολουθήσουμε την ανα-παράσταση της Δίκης του Σωκράτη. Πρόκειται για την «Απολογία Σωκράτους», όπως αυτή έχει καταχωρηθεί στους αιώνες, ως γραπτό κείμενο, από τον Πλάτωνα, τον μεγάλο αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο και μαθητή του Σωκράτη, που ήταν παρών στην περιβόητη αυτή δίκη, η οποία έλαβε χώρα στην Αθήνα το 399 π.Χ., στο δικαστήριο της Ηλιαίας.
Την εκδήλωση διοργάνωσε η Πνευματική Κίνηση «Η Αρχαία Δωδώνη», υπό την προεδρία της ακάματης Εκπαιδευτικού κυρίας Άννας Γιώτη, σε συνεργασία με τον Δήμο Ιωαννιτών, την Αντιδημαρχία Πολιτισμού και την Περιφερειακή Διεύθυνση Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Ηπείρου, με Διευθύντρια την κα Μαρίνα Μπέση.
Επρόκειτο για έναν μονόλογο, τον οποίο απέδωσε εξαιρετικά ο Γαλλόφωνος Ελβετός καθηγητής Gilles Decorvet, μιλώντας στα Αρχαία Ελληνικά επί 1 ½ ώρα, άνευ κειμένου! Ακούγαμε λοιπόν το πρωτότυπο κείμενο του Πλάτωνος, ενώ στο video wall, στην λευκή οθόνη πίσω και δεξιά του ομιλητή, εμφανίζονταν υπέρτιτλοι στην Νεοελληνική Γλώσσα σε ακριβή μετάφραση των φράσεων που ελέγοντο από τον ηθοποιό – ερμηνευτή, ταυτοχρόνως με την εκφορά του λόγου του. Για το ξενόγλωσσο ακροατήριο υπήρχε –παράλληλα- και αγγλική μετάφραση.
Η μετάφραση και η διδασκαλία της απόδοσης του Αρχαίου κειμένου, καθώς και η σκηνοθεσία, είναι του Δήμου Αβδελιώδη, του επιτυχημένου σκηνοθέτη που γνωρίζουμε από τα παλαιότερα έργα, όπως «Το δένδρο που πληγώναμε» και «Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων». Τον ρόλο του Μέλητου, του κατηγόρου του Σωκράτη, είχε ο Μάριος Πλαιός.
Το κοινό των Ιωαννιτών που ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση είχε την σπάνια ευκαιρία να απολαύει μια άρτια, καθ’ όλα, διδασκαλία δια του θεάτρου. Αυτό που παρακολουθήσαμε το βράδυ της περασμένης Δευτέρας, συνδύαζε την μυσταγωγία του θεατρικού μονολόγου με την τελειότητα ενός δικανικού απολογητικού λόγου και την πληρότητα του ακραιφνούς φιλοσοφικού λόγου.
Ως προς την σκηνική παρουσία του κ. Decorvet, ο κ. Αβδελιώδης είχε φροντίσει για το ελάχιστο των κινήσεων τού «Σωκράτη», ώστε η προσοχή μας να μην διασπάται ούτε από την παραμικρή μετακίνησή του επί σκηνής, ούτε από εκτεταμένες κινήσεις των χεριών. Η μόνη «διακοπή» του συνόλου ήταν όταν –ανθρωπίνως- ο ηθοποιός έπρεπε να πιει λίγο νερό από το μπουκαλάκι της τσέπης της καπαρντίνας του, για να μπορεί να συνεχίσει με τον ίδιο ήρεμο, στιβαρό, πειστικό, αυθεντικό, γνήσιο τρόπο, την «απολογία» του.
Ως προς την -δικηγορικού τύπου- «παράσταση» ενώπιον των δικαστών, των αυστηρών κριτών της διδασκαλίας του προς τους νέους, τα επιχειρήματα του Σωκράτη διατυπωνόταν με τόση εκφραστικότητα, αλήθεια και πειθώ, που ενώ το κοινό του 2024 εθαύμαζε, ταυτοχρόνως απορούσε πώς το κοινό των Αθηναίων του 399 π.Χ., κατεδίκαζε…! Η «Απολογία» -συν τοις άλλοις- ανέδειξε τον Πλάτωνα σαν το καλύτερο δικανικό ρήτορα, στο ύψος του Λυσία, του Δημοσθένη και του Ισοκράτη.
Και το «δεινότερο» όλων ήταν ο φιλοσοφικός λόγος του ευρέτη της μαιευτικής τέχνης, Σωκράτη, που ένα γνώριζε, ότι δεν γνώριζε τίποτα. Το σωκρατικό παράδοξο, «ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα» αναδείχθηκε σε όλες του τις μορφές∙ σε σχέση με τον χρησμό της Πυθίας -ότι ο σοφότερος όλων είναι ο Σωκράτης- σε σχέση με την όλη βιωτή του, αλλά και σε σχέση με την «διδασκαλία» των νέων, η οποία δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μύηση στην αυτογνωσία και στο «ἔνδον σκάπτειν».
Σε αυτή τη διάσταση θα μείνουμε λίγο περισσότερο για να χαρούμε μαζί με τους συν-ακροατές το μεγαλείο του ελληνικού λόγου αλλά και να αναρωτηθούμε για την απουσία παρόμοιων αριστουργημάτων από τα Αναλυτικά Προγράμματα της Εκπαίδευσής μας.
Ο λόγος, λοιπόν, περί Δικαιοσύνης, Αληθείας, Ψυχής, Θεού, Ελευθερίας …και αυτό προέκυπτε από τη στάση ζωής του χαρισματικού Σωκράτη, που σαν αλογόμυγα (οίστρος) έχει σταλεί, από τον Θεό, στους συμπολίτες του για να τους “τσιγκλάει” προς την τελείωση του εαυτού τους και την πραγματική ευημερία της πόλεως. Το «δαιμόνιο», δηλαδή ο Θεός, τον απέτρεπε από ό,τι δεν έπρεπε να πει ή να πράξει. Η φωνή της συνειδήσεως, ήταν, που τόσο συχνά φιμώνουμε…
Πόσο απαραίτητο θα ήταν να γνώριζαν οι σημερινοί μαθητές όλα αυτά∙ τη σύνδεση του λόγου με τον άνθρωπο και την ανθρωπιά…, τη σημασία της ηθικής καλλιέργειας. Πώς να εξηγήσεις στους σημερινούς μαθητές την έννοια «καινά δαιμόνια», όταν αγνοούν και αυτόν ακόμα τον τίτλο του έργου «Απολογία Σωκράτους». Πόσος πλούτος σκέψεων, αναζητήσεων, νοημάτων, αξιών… δεν αναδύθηκε από τον λόγο τού αδίκως κατηγορηθέντος;! Και πόσο διαχρονική η κακία, ο φθόνος, το «ενεδιέβαλόν με δωρεάν»… Αναπόφευκτες οι συγκρίσεις- τηρουμένων των αναλογιών- με την άλλη Μεγάλη Δίκη του Θεανθρώπου…με το ανυπόστατο των κατηγοριών, με τους ψευδομάρτυρες, τους διαβολείς-συκοφάντες. Και το κοινό των πολιτών που –αυτόχρημα- μετασχηματίζεται σε όχλο και καταδικάζει, παρασυρόμενο από αστήρικτες κρίσεις χωρίς επιχειρήματα.
Ο Μέλητος «αστειεύεται στα σοβαρά και βάζει σε αγώνες δικαστικούς τους ανθρώπους για το τίποτε» (σπουδῇ χαριεντίζεται, ῥᾳδίως εἰς ἀγῶνα καθιστὰς ἀνθρώπους), όπως λέει ο Σωκράτης στην αρχή του λόγου του. Καταδικάζουν σε θάνατο εκείνον που ήθελε να ρίξει φως στο εσωτερικό βλέμμα, όπως ο Πλάτων με τον «μύθο του Σπηλαίου» και να δώσει μια άλλη προοπτική στη ζωή. Οι «δεσμώτες» δεν θέλουν να ελευθερωθούν οι ίδιοι αλλά δεν αφήνουν και τους άλλους να το πράξουν, όπως οι Φαρισαίοι του Ευαγγελίου. Για την επιμέλεια της ψυχής, φρόντιζε ο Σωκράτης … “πράγματος αθανάτου”.
Στο έργο επανέρχεται συχνά η φιλοσοφική-οντολογική απορία για το κακό ή καλό της μεταθανάτιας ζωής, που επιχειρηματολογώντας «λογικά», ο Σωκράτης, κλίνει προς το ευτυχές της μετάβασης του ανθρώπου στην άλλη ζωή. Διαφαίνεται η αρετή και το αγαθό ως επιδίωξη της ζωής. Ακόμη και οι 30 «μνες» (δραχμές ασημένιες), που αντι-πρότειναν κάποιοι μαθητές του ως ποινή-εξαγορά, προκάλεσαν τον συνειρμό των «τριάκοντα αργυρίων».
Ο λόγος των Αρχαίων Ελλήνων σοφών, ευφυώς έχει ονομαστεί «σπερματικός» από τους Πατέρες της Εκκλησίας, γιατί κράτησαν την καθολικότητα της Αλήθειας έναντι των σοφιστών, μέχρι την έλευση του Μεσσία Χριστού. Γι αυτό και εικονίζονται στους πρόναους αρκετών εκκλησιών ως σχεδόν Άγιοι.
Ο Σωκράτης μόλις έμαθε την καταδίκη του σε θάνατο, τη δέχτηκε με νηφαλιότητα που άρμοζε στο τίμιον και συνεπές της ζωής του, ενώ προφήτεψε ενορατικά -ως μελοθάνατος- την επιστροφή -νομοτελειακά-του άδικου στους ίδιους τους κατηγόρους. Καταδικάζεται να πιει το κώνειο. Γνωρίζουμε ότι και στη φυλακή απέρριψε τις προτάσεις για διαφυγή, πιστός στις αρχές του. «…Ποτέ από το χρέος μη κινούντες∙ δίκαιοι και ίσοι σε όλες των τες πράξεις, αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία… πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες, πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους…», όπως θα πει αιώνες αργότερα ο Καβάφης στις «Θερμοπύλες». Με το «οὐ γάρ οἴδασι τί ποιοῦσι», ως συγ-χώρεση.
Το κοινό της μοναδικής αυτής βραδιάς καταχειροκροτούσε ασταμάτητα αποδίδοντας τον εύλογο, δίκαιο, έπαινο και δια βοής, με επευφημίες, στον «κεκοπιακότα» ερμηνευτή. Ο υπέροχος ελληνιστής είπε στην κατ’ ιδίαν συνομιλία μας : «δεν ξέρω αν εγώ μπήκα στην ψυχή του Σωκράτη, ή αν εκείνος, στη δική μου…».
Τέτοια συγγράμματα μπορούν να εμπνεύσουν τις κουρασμένες καρδιές μας και να ξαναδώσουν τη χαμένη ελπίδα στην απεγνωσμένες σύγχρονες ψυχές. Τέτοιες ερμηνείες μάς βάζουν τα γυαλιά.
Καθώς επανέρχεται ο χαρακτηρισμός της διαγωγής των μαθητών, στα σχολεία -γιατί πολλή η βία της κοινωνίας και την βλέπουμε πλέον και στον καθρέφτη της, την Εκπαίδευση- τι πιο ωφέλιμο για την καλλιέργεια του ψυχικού κόσμου των παιδιών από την εντρύφηση σε τέτοια θετικά πρότυπα∙ στο «οὐδεὶς ἑκὼν κακός» (κανείς με τη θέλησή του δεν είναι κακός). Ας τα ενσωματώσουμε, τουλάχιστον ως παράλληλα κείμενα, στο μάθημα, σε Εργαστήρια, Ερευνητικές Εργασίες, Σχέδια Δράσης, Εκδηλώσεις, Μαθητικούς Διαγωνισμούς, Ημέρες Φιλολογικών Μαθημάτων, στο πλαίσιο της βιωματικής, διερευνητικής- ανακαλυπτικής μάθησης σε συσχετισμό με τα σύγχρονα προβλήματα. Θα μπορούσαμε να τα μελετήσουμε και διαθεματικά με συνειρμούς με τη σύγχρονη μουσική -ακόμη και με αφορμή τη «ραπ»- ώστε να προσφέρουμε στα παιδιά νόημα ζωής αλλά και δεξιότητες αληθινής Ζωής. Ίσως έτσι τα βγάλουμε από τη δυστοπία, οδηγώντας τα στην …αγαθοτοπία.
Ακολουθήστε το
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
