Γιώργος Μακρυδήμας
Τα τελευταία χρόνια μεγάλες ερευνητικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η άσκηση στην εγκυμοσύνη είναι ασφαλής για τη μεγάλη πλειοψηφία των εγκύων γυναικών. Όχι μόνο ασφαλής, αλλά επιπλέον έχει ευεργετικά αποτελέσματα τόσο για την μητέρα όσο και για το μωρό της. Η άσκηση κατά την διάρκεια της κύησης συμβάλει στην καλύτερη αιμάτωση του πλακούντα και στη μεταφορά οξυγόνου στο έμβρυο, μέσω των μειωμένων αντιστάσεων σε αγγεία της μητέρας. Γυναίκες που αθλούνται, παίρνουν λιγότερο βάρος στην εγκυμοσύνη, ενώ, μειώνεται η πιθανότητα εμφάνισης παθολογικών καταστάσεων όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης και η Υπέρταση της κύησης. Η άσκηση, κάνει την απώλεια των κιλών που πήρε μια γυναίκα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, μετά τον τοκετό, ευκολότερη και γρηγορότερη. Κατά τη διάρκεια της άσκησης παράγονται ενδορφίνες, με αποτέλεσμα να οι γυναίκες να είναι ευδιάθετες. Τα ευρήματα των μελετών είναι εντυπωσιακά. Οι γυναίκες που αθλούνται, τόσο στη διάρκεια της εγκυμοσύνης όσο και μετά τον τοκετό, ελαττώνουν σημαντικά τη συχνότητα εμφάνισης επιλόχειας κατάθλιψης. Η άσκηση αυξάνει την φυσική αντοχή της γυναίκας κατά τον τοκετό και ελαττώνει την συχνότητα καισαρικών τομών. Επιπλέον, ελαττώνονται οι πιθανότητες για την γέννηση πολύ μικρών ή παθολογικά μεγάλων νεογνών ενώ το σωματικό λίπος νεογνών μητέρων που αθλούνται είναι λιγότερο με αποτέλεσμα αυτά τα μωρά να έχουν λιγότερες πιθανότητες να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες.
Όλοι οι διεθνείς οργανισμοί Μαιευτήρων & Γυναικολόγων συστήνουν στις έγκυες γυναίκες να ασκούνται στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριου βαθμού σωματικής δραστηριότητας ή 20-30 λεπτά άσκησης τουλάχιστον 4-5 μέρες την εβδομάδα. Συστήνονται όλα τα είδη αερόβιας άσκησης πχ περπάτημα ή κολύμβηση και επιπλέον ασκήσεις ενδυνάμωσης με βάρη και ασκήσεις yoga ή stretching. Πρέπει όμως να αποφεύγονται αθλήματα-ασκήσεις που απαιτούν σωματική επαφή καθώς μπορεί να υπάρχουν χτυπήματα ή τραυματισμοί. Όλα αυτά μπορούν να τροποποιούνται και να προσαρμόζονται ανάλογα με την φυσική κατάσταση της εγκύου και την εξοικείωση της με τα διάφορα είδη άθλησης. Οι έγκυες πριν και κατά την διάρκεια της άσκησης θα πρέπει να είναι καλά ενυδατωμένες και να αποφεύγουν την έκθεση τους σε πολύ χαμηλές ή πολύ υψηλές θερμοκρασίες.
Γυναίκες που πάσχουν από σοβαρά καρδιακά ή αναπνευστικά νοσήματα, γυναίκες με διαστολή του τραχήλου της μήτρας ή αιμορραγία που επιμένει ή υποτροπιάζει δεν μπορούν να γυμναστούν. Πρέπει εδώ, να καταστήσουμε σαφές, ότι η πλήρης ακινησία ή ο σημαντικός περιορισμός της σωματικής δραστηριότητας σε έγκυες γυναίκες, δεν προστατεύει σε καμία περίπτωση από τον πρόωρο τοκετό, τόσο σε γυναίκες που έχουν ένα έμβρυο ή δίδυμα. Στις περιπτώσεις αυτές, η πλήρης ακινησία μόνο επιπλοκές μπορεί να προκαλέσει, όπως επικίνδυνες φλεβικές θρομβώσεις, μυϊκές ατροφίες, αυξημένα επίπεδα στρες της γυναίκας και οικονομικό κόστος για την οικογένεια και το κράτος.
Τι γίνεται όμως στην Ελλάδα; Ασκούνται οι Ελληνίδες στην εγκυμοσύνη; Ποιοι είναι οι παράγοντες που καθορίζουν το είδος αλλά και τη συχνότητα της άσκησης;
Για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, σχεδιάστηκε μια ερευνητική μελέτη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με σκοπό την αξιολόγηση του είδους και της έντασης της σωματικής δραστηριότητας που πραγματοποιούν οι Ελληνίδες έγκυες γυναίκες από διάφορες περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν ειδικά ερωτηματολόγια τα οποία μεταφράστηκαν και προσαρμόστηκαν στα ελληνικά δεδομένα.
Συνολικά, 1058 έγκυες συμμετείχαν στη μελέτη, όπου εξετάστηκαν οι συσχετίσεις μεταξύ της συχνότητας και της έντασης της άσκησης με διάφορα χαρακτηριστικά, όπως το μορφωτικό επίπεδο, η ηλικία κύησης, ο τόπος διαμονής και η ηλικία της μητέρας. Η μελέτη ανέδειξε ότι ένα πολύ μικρό ποσοστό των συμμετεχουσών, μόλις 14,8%, επιτυγχάνει τους προτεινόμενους εβδομαδιαίους στόχους για άσκηση κατά την εγκυμοσύνη. Οι Ελληνίδες έγκυες στο τρίτο τρίμηνο είναι πιο δραστήριες συγκριτικά με τα προηγούμενα τρίμηνα, συμμετέχοντας κατά 70% περισσότερο σε αθλητικές δραστηριότητες. Επιπλέον, οι έγκυες που είναι απόφοιτοι ΑΕΙ ή κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος ασκούνται κατά 48% περισσότερο, ενώ όσες ζουν σε περιοχές με πληθυσμό άνω των 100.000 κατοίκων είναι κατά 28% πιο δραστήριες. Αντίθετα, η χρήση τεχνικών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής φαίνεται να αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για την άσκηση, καθώς όσες κατέφυγαν σε αυτές τις μεθόδους ασκούνται κατά 60% λιγότερο σε σχέση με εκείνες που συνέλαβαν φυσιολογικά.
Οι Ελληνίδες έγκυες ασκούνται λιγότερο από ότι προτείνεται από τις διεθνείς επιστημονικές εταιρείες. Απαιτούνται επιπλέον προσπάθειες ώστε να γίνει κατανοητό, σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις των προηγούμενων γενιών, ότι η σωματική δραστηριότητα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας της εγκύου. Σε αυτά τα πλαίσια, χρήσιμες κρίνονται δράσεις σχετικά με την ενημέρωση των εγκύων και την παρότρυνση τους για άθληση. Προφανώς, ιδιαίτερη σημασία έχει η στάση των ειδικών (μαιευτήρες και μαίες) στην ενημέρωση αλλά και στον χρόνο που αφιερώνουν στις έγκυες σχετικά με την ασφάλεια της άσκησης αλλά και για τις ευεργετικές της επιδράσεις. Οι έγκυες ανεξάρτητα με τον τόπο διαμονής ή το επίπεδο μόρφωσης είναι απαραίτητο να έχουν πρόσβαση αλλά και λεπτομερή ενημέρωση τόσο στη διάρκεια της εγκυμοσύνης αλλά και πριν ακόμα μείνουν έγκυες. Η διοργάνωση ενημερωτικών δράσεων για την πρόληψη νοσημάτων, όπως οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης και η παχυσαρκία, είναι απαραίτητη, και η αναφορά στα οφέλη της άσκησης κατά την εγκυμοσύνη πρέπει να είναι συστηματική.
Η ενημέρωση βασίζεται κυρίως στους επαγγελματίες υγείας αλλά η πολιτεία έχει επίσης καθοριστικό ρόλο. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες στις οποίες δημοφιλείς άνθρωποι μέσω της απήχησης τους στο κοινό, ασκούν μεγαλύτερη επιρροή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Rihanna στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το καλοκαίρι του 2023, που έδωσε μια εκπληκτική παράσταση στο Super Bowl. Περιλάμβανε ένα πρόγραμμα επι σκηνής με έντονη σωματική άσκηση ενώ η φουσκωμένη κοιλιά της προχωρημένης εγκυμοσύνης της ήταν ολοφάνερη. Αυτό οδήγησε σε ραγδαία αύξηση των αναζητήσεων στο διαδίκτυο για την άσκηση στην εγκυμοσύνη, κατά 5.000%.
Στο πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων εκτελούνται αυτή τη στιγμή μεγάλες κλινικές μελέτες με στόχο να διερευνηθούν περαιτέρω οι ευεργετικές επιδράσεις της άσκησης στην μητέρα και το έμβρυο. Οι μελέτες αυτές γίνονται σε συνεργασία με μαιευτήρες, καρδιολόγους, ενδοκρινολόγους και ειδικούς στην ψυχική υγεία και ευεξία.
Εγκυμονούσες ή γυναίκες που επιθυμούν εγκυμοσύνη στο προσεχές μέλλον θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν μαζί μας στο e-mail embryo.askisi@gmail.com
Στην ερευνητική ομάδα συμμετέχουν
Γ Μακρυδήμας Καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας
Χ Σκέντου Επ Καθηγήτρια Μαιευτικής και Γυναικολογίας
Α Νάκα Καθηγήτρια Καρδιολογίας
Ε Βασιλάκη Καρδιολόγος
Σ Τίγκας Καθηγητής Ενδοκρινολογίας
Χ Μηλιώνης Καθηγητής Παθολογίας
Π Σκαπινάκης Καθηγητής Ψυχιατρικής
Βλάχος Αντώνιος Π. Παιδοκαρδιολόγος