Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος (Α)ΟΡΑΤΗ, που συνδιοργάνωσε το Ίδρυμα Ιωάννου Σαραλή με την Αρχείων Τάξις και τον Σύλλογο Νέων Αρίστης και χρηματοδοτήθηκε από το ΥΠ.ΠΟ.Α, δημιουργήθηκε ο πιλοτικός κατάλογος βιβλιογραφίας για τα Στοιχεία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς που απαντώνται στο Ζαγόρι. Πρόκειται για ένα έργο που επιτρέπει στην ερευνητική κοινότητα και το ενημερωμένο κοινό να έχει εποπτεία της επιστημονικής βιβλιογραφίας για τα στοιχεία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Πέρα από τη βιβλιογραφία που αφορά αμιγώς το Ζαγόρι, έχουν προστεθεί σημαντικά έργα που σχετίζονται άμεσα με τα στοιχεία της άυλης κληρονομιάς και έμμεσα με την περιοχή του Ζαγορίου.
Ο κατάλογος επιθυμούμε να αποκτήσει τη δική του ζωή μέσω του πληθοπορισμού. Οπότε προσκαλούμε την κοινωνία των πολιτών να προσθέσει βιβλιογραφικές αναφορές στην βάση δεδομένων. Οποιοσδήποτε μπορεί να συμβάλλει, προσθέτοντας μια βιβλιογραφική αναφορά ως σχόλιο στο έγγραφο Google που βρίσκεται στο σύνδεσμο. Ανά τακτά χρονικά διαστήματα η ιστοσελίδα θα ενημερώνεται με τις όποιες προσθήκες.
Για την συλλογή της ψηφιακής βιβλιογραφίας εργάστηκαν: η Καλλιόπη Στάρα (Δρ. Πολιτισμικής Οικολογίας, Διδάσκουσα στο τμήμα Βιολογίας του Παν/μιου Ιωαννίνων), ο Paul Halstead (Ομότιμος Καθηγητής Αρχαιολογίας στο Παν/μιο του Σέφιλντ) και ο Γιώργος Γάσιας (Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, ΙΤΕ). Την βιβλιογραφία επιμελήθηκε ο Φαίδων Μουδόπουλος-Αθανασίου (Μεταδιδακτορικός ερευνητής, Καταλανικό Ινστιτούτο Κλασικής Αρχαιολογίας – GIAP).
Περισσότερη γενική βιβλιογραφία για το Ζαγόρι μπορείτε να εντοπίσετε στον σύνδεσμο https://izagori.gr/publications/bibliography.html
(IN)VISIBLE: Literature on the Intangible Cultural Heritage of Zagori
In the memory of Stavros Sykiotis
Here we present (IN)VISIBLE: the Bibliography on the Intangible Cultural Heritage of Zagori. It is a deliverable of the research project (IN)VISIBLE, co-organized by the Ioannis Saralis Foundation, Arxeion Taxis and the Aristi Youth Club, which was funded by the Greek Ministry of Culture and Sports. It is a pilot bibliography for the Intangible Cultural Heritage of Zagori allowing researchers –and informed readers– to have an overview of the relevant scientific literature. Besides the case-specific literature on Zagori, we have included important contributions that are related indirectly to the region.
We aspire that this project will take a life of its own through crowdsourcing. Consequently, we invite researchers –and, in general, informed readers– to make their suggestions to further improve the bibliography. Anyone may contribute by adding a bibliographic reference as a comment in the google document of this link. We will be updating the website periodically.
List of contributors: Kalliopi Stara (Dr. in Cultural Ecology, Department of Biology, University of Ioannina), Paul Halstead (Professor Emeritus of Archaeology, University of Sheffield), George Gassias (Postdoctoral Researcher at the Institute of Mediterranean Studies, FORTH). The digital bibliography was edited by Faidon Moudopoulos-Athanasiou (Postdoctoral Researcher, Catalan Institute of Classical Archaeology – GIAP).
More general literature on Zagori can be found at https://izagori.gr/publications/bibliography.html
Α. Μετακινούμενη Κτηνοτροφία – Transhumance and Nomadic Pastoralism
Αναγνωστόπουλος, Γ. (1915-1916). Οι δράκοι της Δρακόλιμνης και του Σμόλiκα. (Παραδόσεις των Σαρακατσαναίων), Λαογραφία Ε, 48.
Δάκαρης, Σ. (1976). Η κτηνοτροφία στην αρχαία Ήπειρο (σκέψεις για την ανάπτυξη του Ηπειρώτικου Πανεπιστημίου). Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Δαλκαβούκης, Β. (2005). Η πένα και η γκλίτσα. Εθνοτική και εθνοτοπική ταυτότητα στο Ζαγόρι τον 20ο αιώνα. Οδυσσέας, Αθήνα.
Ψυχογιός, Δ. και Παπαπέτρου, Γ. (1984). Οι μετακινήσεις των νομάδων κτηνοτρόφων. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 53, 3-23.
Νιτσιάκος, Β. (1991). Παραδοσιακές κοινωνικές δομές. Οδυσσέας, Αθήνα.
Νιτσιάκος, Β. (1995). Οι ορεινές κοινότητες της βόρειας Πίνδου: στον απόηχο της μακράς διάρκειας. Σειρά: Λαϊκός πολιτισμός/τοπικές κοινωνίες. Πλέθρον, Αθήνα.
Νιτσιάκος, Β., Κασίμης, Χ. (2008). Ο ορεινός χώρος της Βαλκανικής. Συγκρότηση και Μετασχηματισμοί (Επιμ.). Πλέθρον και Δήμος Κόνιτσας, Αθήνα.
Νιτσιάκος, Β., Αράπογλου, Μ., Καρανάτσης, Κ. (1998). Νομός Ιωαννίνων. Σύγχρονη Πολιτισμική Γεωγραφία. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων, Γιάννινα.
Χατζημιχάλη, Α. (2007). Σαρακατσάνοι. Τόμος Ι. Ίδρυμα Αγγελικής Χατζημιχάλη, Αθήνα.
Χρηστοβασίλης, Χρ. (1996). Διηγήματα της στάνης. Εκδόσεις Ζήτρος. Θεσσαλονίκη.
Blondel, J., Aronson. J. (1999). Biology and wildlife of the Mediterranean region, Oxford University Press, Oxford.
Blondel, J. (2006). The ‘Design’ of Mediterranean Landscapes: A Millennial Story of Humans and Ecological Systems during the Historic Period. Human Ecology, 34, 713-729.
Campbell, J. K. (1964). Honour, family and patronage: A study of institutions and moral values in a Greek mountain community. Clarendon Press, Oxford.
Campbell, J. (1992). Fieldwork Among the Sarakatsani, 1954–55. In: de Pina-Cabral, J., Campbell, J. (eds) Europe Observed. St Antony’s / Macmillan Series. Palgrave Macmillan, London.
Chandezon, C. (2003). L’élevage en Grèce (fin Ve-fin Ier s. a.C.): l’ apport des sources épigraphiques. Ausonius.
Chandezon, C. (2006). Déplacements de troupeaux et cités grecques (Ve-Ier s. av. J.-C.). In P.-Y. Laffont (ed.), Transhumance et estivage en Occident des origines aux enjeux actuels. Press Universitaires du Mirail; pp. 49-66.
Chang, C. (1992). Archaeological landscapes: the ethnoarchaeology of pastoral land use in the Grevena province of Greece. In J. Rossignol & L. Wandsnider (eds.), Space, Time, and Archaeological Landscapes. Plenum; pp. 65-89.
Chang, C. (2009). Pastoral transhumance in the southern Balkans as a social ideology: ethnoarcheological research in northern Greece. American Anthropologist 95 (3), 687-703.
Douzougli, A. & Zachos, K. (2002). L’archéologie des zones montagneuses: modèles et interconnexions dans le Néolithique de l’Épire et de l’Albanie méridionale. In G. Touchais & J. Renard (eds.), L’Albanie dans l’Europe préhistorique. Bulletin de Correspondance Hellénique supplément 42, 111-143.
Forbes, H. (1995). The identification of pastoralist sites within the context of estate-based agriculture in ancient Greece: beyond the ‘transhumance versus agro-pastoralism’ debate. Annual of the British School at Athens 90, 325-338.
Garnsey, P. (1988). Mountain economies in southern Europe: thoughts on the early history, continuity and individuality of Mediterranean upland pastoralism. In C. R. Whittaker (ed.), Pastoral Economies in Classical Antiquity. Cambridge Philological Society Suppl. Vol. 14; 196-209.
Gerasimidis, A., Panagiotidis. S., Fotiadis G., & Korakis, G. (2009). Review of the late Quaternary vegetation history of Epirus (NW Greece). Phytologia balcanica, 15(1), 19-27.
Grove, Α.T., Rackham, O. (2001). The Nature of Mediterranean Europe. An Ecological History. New Haven – London.
Halstead, P. (1987). Traditional and ancient rural economy in Mediterranean Europe: plus ça change? Journal of Hellenic Studies 107, 77-87.
Halstead, P. (1990). Present to past in the Pindhos: specialisation and diversification in mountain economies. Rivista di Studi Liguri 56, 61-80.
Halstead, P. (1996). Pastoralism or household herding? Problems of scale and specialisation in early Greek animal husbandry. World Archaeology 28, 20-42.
Halstead, P. (2002). Agropastoral land use and landscape in later prehistoric Greece. In E. Badal, J. Bernabeu & B. Martí (eds.), El Paisaje en el Neolitico mediterráneo (Saguntum Extra 5). Valecia: Universitat de València; pp. 105-113.
Halstead, P. (1998). Ask the Fellows who lop the Hay: Leaf-Fodder in the Mountains of Northwest Greece. Rural History, 9 (2), 211-234.
Halstead, P. (1996). Μεσογειακή ορεινή οικονομία στην Πίνδο. Μετακινήσεις ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν. Πρακτικά Α’ Επιστημονικού Συμποσίου: Η επαρχία Κόνιτσας στο χώρο και στο χρόνο (σελ. 63-73). Πνευματικό Κέντρο Δήμου Κόνιτσας, Κόνιτσα.
Kontogiorgos, D. (1999). Rediscovering the Past in the Present: An Ethnoarchaeological Study of the Traditional Rural Economy in Western and Central Zagori (Epirus-Northwestern Greece) (Doctoral dissertation, University of Sheffield, Department of Archaeology and Prehistory).
Moudopoulos-Athanasiou, F. (2022). The Early-Modern Zagorochoria (NW Greece): An interdisciplinary archaeological inquiry into a Montane Cultural Landscape. Leiden: Sidestone Press.
Nixon, L. & Price, S. (2001). The diachronic analysis of pastoralism through comparative variables. Annual of the British School at Athens 96, 395-424.
Schein, M. D. (1975). When is an ethnic group? Ecology and class structure in northern Greece. Ethnology 14, 83-97.
Stara, K., Sidiropoulos, L., Tsiakiris, R. (2016). Bound Eagles, Evil Vultures and Cuckoo Horses. Preserving the Bio-Cultural Diversity of Carrion Eating Birds. Human Ecology 44, 751-764.
Wace, A. J. B. & Thompson, M. S. (1914). The Nomads of the Balkans. London: Methuen.
Willis, K.J. (1992). The late Quaternary vegetational history of northwest Greece. II. Rezina marsh. New Phytologist, 121, 119-138.
Zomeni, M., Tzanopoulos, J., Pantis, J.D. (2008). Historical analysis of landscape change using remote sensing techniques: An explanatory tool for agricultural transformation in Greek rural areas. Landscape and Urban Planning, 86, 38–46.
Galaty, J.G. και D.L. Johnson (επιμ.) (1990), The World of Pastoralism: Herding Systems in Comparative Perspective, New York and London: Guilford Press.
Ispikoudis, I., Sioliou, M., Papanastasis, V. (2004), «Transhumance in Greece: Past, present and future prospects», στο Transhumance and Biodiversity in European Mountains, στο Bunce, R., Pérez-Soba, M., Jongman, R., Gómez Sal, A., Herzog, F., Austad, I. (επιμ.), IALE Publication: Wageningen, The Netherland, pp. 211-229.
Wace J. Alan- Tompson S. Maurise, Οι νομάδες των Βαλκανίων. Περιγραφή της ζωής και των εθίμων των Βλάχων της Βόρειας Πίνδου, Φ.Ι.Λ.Ο.Σ Τρικάλων-Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 1989
Ανώτατον Οικονομικόν Συμβούλιον, Το κτηνοτροφικόν ζήτημα της Ελλάδος, Αθήνα 1940.
Βασματζίδης, Χ. Α. : «Η τεχνική και οικονομική της αιγοτροφίας εν Ελλάδι», Αγροτική Οικονομία, 4 (1938) σ. 22-225.
Βασματζίδης, Χ. Α. : «Κτηνοτροφικά προβλήματα», Αγροτική Οικονομία, 1 (1935) σ. 383-431.
Γκόλιας Μάρκος, Παραδοσιακό δίκαιο και οικονομία του τσελιγκάτου, Πορεία, Αθήνα, 2004.
Δεκάζος Παναγιώτης, Το Κτηνοτροφικόν Ζήτημα της Ελλάδος, Αθήνα, 1940.
Κίννας, Κ. και Μουσμούτης, Ν. : Το κτηνοτροφικόν πρόβλημα της Ελλάδος, Αθήνα 1940.
Κοντός, Π. Η. : Δάση και κτηνοτροφία στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη 1932.
Κυριακός, Γ. Δ. : Η κτηνοτροφία μας, Αθήνα 1940.
Νιτσιάκος Β., «Η Εξέλιξη της Ημινομαδικής Κτηνοτροφίας στα πλαίσια Εθνικών Αγροτικών Σχέσεων» , Ηπειρώτικα Χρονικά, Τομ.28, Ιωάννινα, 1986/87, σ261-284.
Ντάσιου Κωνσταντίνα, «Ανιχνεύοντας και χαρτογραφώντας τις διαδρομές των εποχικά μετακινούμενων κτηνοτρόφων της νοτιοδυτικής Μακεδονίας προς τους τόπους διαχείμασης της Θεσσαλίας. Οι εξελίξεις πριν και μετά το 1917», στο συλλογικό τόμο, Η Θεσσαλία του 1917, Περιφέρεια Θεσσαλίας, 2019, σ.333-345.
Συρράκης Δημοσθένης, «Νομαδική, μόνιμος και γεωργική κτηνοτροφία εν Ελλάδι», Γεωργικόν Δελτίον της Ελληνικής Γεωργικής Εταιρείας Τομ.ΧΙΙ-Τχ.269, (Μάρτιος- Αύγουστος 1925), σ.686-698, σ.651-777.
Τσουμής, Ι. Γ. : Το ζωοτροφικόν σύστημα εν Ελλάδι, Αθήνα 1939.
Χασιώτης, Σ. : «Το κτηνοτροφικόν πρόβλημα και αι τροφαί των κτηνών», Αγροτική Οικονομία, 5 (1939) σ. 321-341 και 6 (1940) σ. 18-28.
Χατζήολος, Β. : Το πρόβλημα της κτηνοτροφίας εν Ελλάδι, Αθήνα 1941.
Χηνόπουλος, Δ. : Η ορεινή οικονομία της Ελλάδος, Αθήνα 1958.
- Αιωνόβια Δάση και Δέντρα – Ancient Forests and Trees
Γρίσπος, Π. (1952). Το κουρί στην Ήπειρο. Ηπειρωτική Εστία 1, 296-299.
Γρίσπος, Π. (1973). Δασική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος. Από του ΙΕ΄ αιώνος μέχρι του 1971 συγγραφείσα επί τη 150επηρίδι της Εθνικής Παλιγγενεσίας, Αυτοτελείς Εκδόσεις της Υπηρεσίας Δασικών Εφαρμογών και Εκπαιδεύσεως, Αρ. 25, Αθήνα.
Ήμελλος, Στ. Δ. (1999). Δέντρα Ιερά – Στοιχειωμένα στις λαϊκές παραδόσεις. Η σχέση των παραδόσεων με βυζαντινές διηγήσεις και με αρχαίους μύθους. Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, Ακαδημία Αθηνών, 28 (1987-1998), 69-108.
Κυριακίδου – Νέστορος, Α. (1989), Λαογραφικά μελετήματα, Τόμος Α’, Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα.
Λαγόπουλος, Α.Φ. (2003). Ο ουρανός πάνω στη γη. Τελετουργίες καθαγίασης του ελληνικού παραδοσιακού οικισμού και προέλευση τους. Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα.
Νιτσιάκος, Β. (2015). Πεκλάρι. Κοινωνική Οικονομία Μικρής Κλίμακας. Ισνάφι, Ιωάννινα.
Στάρα, Κ. (2021). Τα αιωνόβια δέντρα της Αρίστης: Οι μοναχικοί φύλακες της ιστορίας και του χρόνου. Στο Μουδόπουλος-Αθανασίου Φ. (επιμ.), Eν Ἀρτσίστη τῇ: μια ορεινή κοινότητα ανάμεσα σε παρελθόν και μέλλον (σελ. 141-163). Εταιρία Σύγχρονης Ιστορίας, Αθήνα.
Στάρα, Κ. (2022). Υλικό δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης: “Αιωνόβια δέντρα του πλανήτη: γίγαντες της βλάστησης, φύλακες αιώνιων μυστικών”. Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. – Μονάδα Διαχείρισης Εθνικών Πάρκων Ζακύνθου, Αίνου και Προστατευόμενων Περιοχών Ιονίων Νήσων, Αργοστόλι.
Στάρα, Κ., Βώκου, Δ. [(2015) – (επιμ.)]. Πακέτο δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης: “Τα αιωνόβια δέντρα, οι αξίες τους και η σημασία τους για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας“. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα.
Στάρα, Κ, Βώκου, Δ. (2015) (επιμ.). Τα μεγαλειώδη δέντρα του Ζαγορίου και της Κόνιτσας. Δέντρα αιωνόβια, δέντρα ιερά, μάρτυρες της τοπικής ιστορίας και φύλακες της βιοποικιλότητας. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα.
Στάρα, Κ., Μάνη, Π. (2015). Τα αιωνόβια δέντρα, οι αξίες τους και η σημασία τους για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Παιδαγωγικές δραστηριότητες. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα.
Μάνη, Π., Στάρα, Κ., Βώκου, Δ. (2015). Τα αιωνόβια δέντρα, οι αξίες τους και η σημασία τους για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Οδηγός για τον εκπαιδευτή. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα.
Στάρα, Κ., Τσιακίρης, Ρ. (2010). Τα λιβάδια που ήταν δάση. Η περίπτωση των προστατευτικών δασών του Ζαγορίου. Στο Σιδηροπούλου, Α., Μαντζανάς, Κ., Ισπικούδης, Ι. (επιμ.). Πρακτικά 7ου Πανελλήνιου Λιβαδοπονικού Συνεδρίου: Λιβαδοπονία και Ποιότητα Ζωής (σσ. 57-62), Θεσσαλονίκη.
Avtzis, D.N., Stara, K., (…) and Halley, J.M. (2018). Quantifying the conservation value of Sacred Natural Sites. Biological Conservation 222, 95–103.
Benedetti, Y., Kapsalis, E., Morelli, F. (2021). Sacred oak woods increase bird diversity and specialization: Links with the European Biodiversity Strategy for 2030. Journal of Environmental Management, 294, 112982.
Chandran, M.D.S., Hughes, J.D. (2000). Sacred groves and conservation: The comparative history of traditional reserves in the Mediterranean area and in South India. Environmental History 6, 169-186.
Diamandis, S., Topalidou, E., Avtzis, D., Stara, K., Tsiakiris, R., Halley, J.M. (2021). Fungal diversity in sacred groves vs. managed forests in Epirus, NW Greece. Journal of Microbiology & Experimentation 9(5),142-154.
Dudley, N., Higgins-Zogib, L., Mansourian, S. (2009), The links between protected areas, faiths and sacred natural sites. Conservation Biology 23, 568-577.
Grove, A.T., Rackham, O. (2001). The Nature of Mediterranean Europe. An Ecological History. Yale University Press, New Haven and London.
Hall, C. (2003). Leaf Fodder Management and Woodland History in the Pindos Mountains, Northwest Greece: a Dendroecological Study. PhD thesis, University of Sheffield.
Halstead, P. (1998). Ask the fellows who lop the hay: leaf-fodder in the mountains of northwest Greece. Rural History 9 (2), 211-234.
Halstead, P., Tierney, J., Butler, S., Mulder, Y. (1996). Leafy Hay: an ethnoarchaeological study in NW Greece. Environmental Archaeology, 1:1, 71-80.
Mallarach J.M. (2008), Protected Landscapes and Cultural Spiritual Values, IUCN, GTZ and Obra Social de Caixa Catalunya, Kasparek Verlag, Heidelberg.
Moreno, D. (1982). Querce come olivi: sulla rovericoltura in Liguria tra 18 e 19 secolo. In D. Moreno, P. Piussi & O. Rackham (eds.), Boschi: storia e archeologia. Quaderni Storici 49, 108-36.
Korakis, G., Stara, K., Tsiakiris, R. (2008). Nature conservation in traditional protected areas. A floristic approach of sacred woods in Zagori (NW Greece). Στο Τσαχαλίδης, Π.Ε. (επιμ.) Επιστημονική Επετηρίδα Τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Τόμος-αφιέρωμα στη μνήμη του Κωνσταντίνου Σιδέρη, Καθηγητή Δ.Π.Θ. (σελ. 95-106).Τόμος Ι, Αφοί Κυριακίδη ΑΕ, Θεσσαλονίκη.
Marini – Govigli, V., Εfthymiou, A., Stara, K. (2021). From religion to conservation: unfolding 300 years of collective action in a Greek sacred forest. Forest Policy and Economics 131, 102575.
Marini – Govigli, V., Healey, J., Wong, J.L.G., Stara, K., Tsiakiris, R., Halley, J.M. (2020). When nature meets the divine: effect of prohibition regimes on the structure and tree-species composition of sacred forests in Northern Greece. Web Ecology, 20(2), 53-86.
Moudopoulos-Athanasiou, F. (2022). The Early-Modern Zagorochoria (NW Greece): An interdisciplinary archaeological inquiry into a Montane Cultural Landscape. Leiden: Sidestone Press.
Moudopoulos-Athanasiou, F. (2022). The Celebration of St. Viniri in Băeasă (Vovousa): Approaching the Archaeology of the Sacred Forests in Northwest Greece. International Journal of Historical Archaeology, 1-23.
Moudopoulos-Athanasiou, F., Bokas, T., Banu, A. et al. (2022) ‘Around the hut’: an archaeological ethnography around the experimental construction of a shepherd’s hut in Konitsa, north-west Greece, Post-Medieval Archaeology, 56:2, 97-115.
Moudopoulos-Athanasiou, F. (2020). Woodland values in Zagori, NW Greece (19th–21st Century): between heritage and history. Plural. History, Culture, Society, (2), 103-119.
Read, H. (2000). Veteran trees: A guide to good management. English Nature – Veteran Trees Initiative.
Ripoll, M. P. (2003). Preliminary study of pastoral activities among the Pomaks in Greek Thrace. In E. Kotjabopoulou, Y. Hamilakis, P. Halstead, C. Gamble and P. Elefanti (eds.), Zooarchaeology in Greece: Recent Advances. British School at Athens; 291-295.
Sacred Natural Sites (2012). The sacred groves of Zagori. A locally adapted conservation system.
Saratsi, E. (2005). The cultural history of ‘kladera’ in Zagori area of Pindos Mountain, NW Greece. News of Forest History, (36/37 (1)), 107-117.
Stara, K. (2012). Trees and the sacred in modern Greece. Langscape (Terralingua), Sacred Natural Sites: Sources of Biocultural Diversity 2 (11), 60-63.
Stara, K., Tsiakiris, R. (2019). Oriental planes Platanus orientalis L. and other monumental trees in central squares and churchyards in NW Greece: sacred, emblematic and threatened. Acta horticulturae et regiotecturae 22 (1), 14-18.
Stara, K., Tsiakiris, R., Wong, J.L.G. (2015). The trees of the Sacred Natural Sites of Zagori, NW Greece. Landscape Research 40 (7), 884-904.
Stara, K., Tsiakiris, R., Wong, J.L.G. (2015). Valuing trees in a changing landscape: A case study from Northwestern Greece. Human Ecology 43, 153-167.
Stara, K., Tsiakiris, R.. Wong, J. (2012). Sacred trees and groves in Zagori, Northern Pindos National Park, Greece. In Pungetti, G., Oviedo, G., Hooke, D. (eds). Sacred Species and Sites. Advances in Biocultural Conservation (pp 392-396). Cambridge University Press, UK.
Stara, K., Tsiakiris, R., Wong, J. (2009). Secular and sacred Trees: Perceptions of Trees in Zagori (Pindos Mountain, Epirus, Greece). In: Saratsi, E. (ed.) Woodland Cultures in Time and Space, tales from the past messages for the future, Embryo Publications, Athens, Greece, pp 220-227.
Tsiakiris, R., Stara, K., Marini-Govigli, V, Wong, J. (υπό έκδοση) Walking in sacred forests with Oliver Rackham: a conversation about relict landscapes in Epirus NW Greece. In Rotherham, I. D., Moody, J. (editors). Countryside History: Collected essays in honor of the late Professor Oliver Rackham. Pelagic Publishing.
Verschuuren, B., Wild, R., McNeely, J.A., Oviedo, G. (2010), Sacred Natural Sites. Conserving Nature and Culture. Earthscan, London.
Wild, R., McLeod, Ch. (2008). Sacred natural Sites. Guidelines for Protected Area Managers. IUCN Gland, Switzerland.
Zannini, P., Frascaroli, F., Nascimbene, J., Persico, A, Halley, J.M., Stara, K., Midolo, G., Chiarucci, A. (2021). Sacred natural sites and biodiversity conservation: a systematic review. Biodiversity and Conservation online.
Γ. Ξερολιθιά – Dry-Stone Building
Αράπογλου, Μ. (2005). Οικιστική Γεωγραφία της Ηπείρου. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, Τμήμα Ηπείρου, Ιωάννινα.
Αράπογλου, Μ., Αδρίμης, Π., Σουσιοπούλου, Ε. (2000). Ο αλωνότοπος και τα αλώνια στα Κάτω Πεδινά Ζαγορίου. Αδημοσίευτη Τεχνική Αναφορά, Ιωάννινα.
Θεοδώρου, Σ.Θ. (1964). Η αρχιτεκτονική των σπιτιών και επιγραφαί κτίσεως αυτών, περιοχής Μονοδενδρίου. Ηπειρωτική Εστία, 13, 198-199.
Μαντάς, Σ. (2020). Γεφυρογραφία της Πίνδου, τ. 1, Ύστεροι Μάϊστορες από την ιστορία στο παραμύθι. Αθήνα, Περιφέρεια Ηπείρου.
Μιχαήλ, Γ., Παγκρατίου Ε. (2009). Εγχειρίδιο ξερολιθικών κατασκευών. Λιθοστρώσεις. Επανέκδοση εντύπου του 2001 στο πλαίσιο του προγράμματος ΛΙΘΟΣ του Interreg II.
Μιχαήλ, Γ., Παγκρατίου, Ε., Πουλογιάννη, Ν. (2009). Εγχειρίδιο ξερολιθικών κατασκευών. Τοίχοι. Επανέκδοση εντύπου του 2001 στο πλαίσιο του προγράμματος ΛΙΘΟΣ του Interreg II.
Νιτσιάκος, Β., Αράπογλου Μ., Καρανάτσης, Κ. (1998). Νομός Ιωαννίνων. Σύγχρονη Πολιτισμική Γεωγραφία. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων, Γιάννινα.
Πετρονώτης, Α. Π.Π., Παπαγεωργίου, Β. (2008). Μάστοροι χτίστες από τα μαστοροχώρια της Ηπείρου. Τόμος Α. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων και Ήπειρος Α.Ε., Ιωάννινα.
Σταματοπούλου, Χ. (1998). Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική: Ζαγόρι. Μέλισσα, Αθήνα.
Σκλαβούνος, Ι., Κωστούλας, Π., Κουτρόπουλος, Γ., Θεοχάρης, Χ., Κουβάρα, Μ., Μουδόπουλος-Αθανασίου, Φ. (2022). Επιστροφές: Νέο καλντερίμι στην Αρτσίστα Ζαγορίου. Στο Μουδόπουλος-Αθανασίου Φ. (επιμ.), Eν Ἀρτσίστη τῇ: μια ορεινή κοινότητα ανάμεσα σε παρελθόν και μέλλον (σελ. 359-386). Εταιρία Σύγχρονης Ιστορίας, Αθήνα.
Τσούπη, Μ. (2006). Ηπειρώτικα λιθόγλυπτα: τέχνη και κοινωνία ανιχνεύοντας το Ζαγόρι. Ιωάννινα: Εφύρα.
Χαρίσης Β. 1979. Ζαγοροχώρια Μελέτη Προστασίας. Αθήνα: Γενική Διεύθυνση Οικισμού Υπουργείο Δημοσίων Έργων.
Frederick, C. & Krahtopoulou, A. (2000). Deconstructing agricultural terraces: examining the influence of construction method on stratigraphy, dating and archaeological visibility. In P. Halstead & C. Frederick (eds.), Landscape and Land Use in Postglacial Greece. Sheffield Academic Press; 79-94.
Krahtopoulou, A. & Frederick, C. (2008). The stratigraphic implications of long-term terrace agriculture in dynamic landscapes: polycyclic terracing from Kythera island, Greece. Geoarchaeology 23 (4), 550-585.
Kanellopoulou, G. (2015, October). The challenge of geotourism in Greece: Geocultural routes in Zagori region (NW Greece). In IMIC, 1st International Conference on Experiential Tourism (pp. 9-11).
Moudopoulos-Athanasiou, F., & I. Sklavounos, (2022). Walking the Kalderimi: Embodied Knowledge and Heritage Narratives in a Participatory Building Workshop at Zagori (NW Greece). In D. Svensson, K. Saltzman, & S. Sörlin (Eds.), Pathways: Exploring the Routes of a Movement Heritage (pp. 295–315). White Horse Press, Cambridge.
Sklavounos, I., Kostoulas, P., Koutropoulos, G., Theocharis, C., & Kouvara, M. (2020). Kalderimi X2, Tzoumerka, Epiro: Pavimentando el futuro para una nueva generación de artesanos. Journal of Traditional Building, Architecture and Urbanism, (1), 100-111.
Varras, G., Kantartzis, A., Kakouri, P., Koutsikou, M., & Papadopoulou, A. (2006). Use of Terraces in the Mediterranean Environment: A physical, sociohistorical, and economic approach. The case of Greece. Management and Development of Mountainous and Island Areas, 330.
