Τα κάλαντα αποτελούν ένα από τα πιο ζωντανά και διαχρονικά έθιμα της ελληνικής παράδοσης, συνδεδεμένο άρρηκτα με τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές και τη λαϊκή μνήμη. Πρόκειται για ευχετήρια και εγκωμιαστικά άσματα, που ψάλλονται κυρίως από παιδιά –και σε αρκετές περιπτώσεις και από ενήλικες– τις παραμονές σημαντικών εορτών.
Πότε λέγονται τα κάλαντα
Τα κάλαντα ακούγονται κυρίως:
-
την παραμονή των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου),
-
την παραμονή της Πρωτοχρονιάς (31 Δεκεμβρίου),
-
την παραμονή των Θεοφανίων (5 Ιανουαρίου).
Παράλληλα, ψάλλονται και σε άλλες περιόδους του εκκλησιαστικού έτους, όπως στα κάλαντα του Λαζάρου και των Βαΐων, γνωστά ως Βαΐτικα. Αντίθετα, τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής έχουν κατανυκτικό και πένθιμο χαρακτήρα, σε πλήρη αντιδιαστολή με το χαρμόσυνο ύφος των εορτών των Χριστουγέννων.
Η ετυμολογία και η αρχαία καταγωγή
Η λέξη «κάλαντα» προέρχεται από τη λατινική λέξη calendae (καλένδες), που σήμαινε τις πρώτες ημέρες κάθε μήνα. Ιδιαίτερη σημασία είχαν οι Καλένδες του Ιανουαρίου, οι οποίες για τους Ρωμαίους συνδέονταν με τον εορτασμό της έλευσης του νέου έτους.
Οι ρίζες του εθίμου εντοπίζονται σε αρχαία ελληνικά τραγούδια αγερμού, όπως η ειρεσιώνη, και αρχικά είχαν καθαρά κοσμικό χαρακτήρα. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, η Εκκλησία αντιμετώπισε το έθιμο με επιφυλακτικότητα, θεωρώντας το ειδωλολατρικό, και το καταδίκασε με απόφαση της ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδος το 680 μ.Χ. Οι συμμετέχοντες στο έθιμο αποκαλούνταν τότε «μηναγύρτες».
Με την πάροδο των αιώνων, τα κάλαντα απέκτησαν σταδιακά θρησκευτικό περιεχόμενο, προσαρμοσμένο στο πνεύμα κάθε γιορτής, και ενσωματώθηκαν πλήρως στη χριστιανική παράδοση.
Παραλλαγές και τοπικά έθιμα
Σώζονται πολλές παραλλαγές καλάντων σε όλη την Ελλάδα, γραμμένες είτε στη δημοτική γλώσσα είτε σε μισοκαθαρεύουσα. Ανάλογα με τον τόπο και την εποχή, οι καλαντιστές κρατούν:
-
πολύχρωμα φαναράκια,
-
καραβάκια ή μικρές εκκλησίες φωτισμένες εσωτερικά,
-
σιδερένια τρίγωνα,
-
ραβδιά στολισμένα με λουλούδια, που θυμίζουν τους αρχαίους θύρσους.
Οι μεγαλύτεροι συνοδεύουν το τραγούδι με μουσική και φέρουν καλάθια για τα φιλέματα, ενώ συχνά χρησιμοποιούνται παραδοσιακά όργανα όπως η φυσαρμόνικα, το τύμπανο, το τουμπελέκι, η τσαμπούνα και άλλα πνευστά.
Ένα έθιμο που αντέχει στον χρόνο
Ο λαός δέχεται διαχρονικά με χαρά και συμπάθεια τους καλαντιστές, καθώς τα κάλαντα προσδίδουν στις γιορτές αίσθηση ζεστασιάς, συλλογικότητας και αισιοδοξίας. Παρά τις κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές, το έθιμο παραμένει ζωντανό, μεταφέροντας από γενιά σε γενιά μηνύματα ευχής, ελπίδας και γιορτινής ευθυμίας.
ΠΗΓΗ: SanSimera.gr