Πληθυσμός σε ελεύθερη πτώση – Η Ήπειρος μπροστά στον δημογραφικό “γκρεμό”

Η Ήπειρος αδειάζει.

Σε κάθε απογραφή, οι αριθμοί γίνονται όλο και πιο ανησυχητικοί.

Χιλιάδες κάτοικοι «χάνονται» από τους χάρτες των μόνιμων πληθυσμών, ενώ ακόμη περισσότεροι παραμένουν εγγεγραμμένοι στα δημοτολόγια, χωρίς όμως να ζουν πια στον τόπο τους.

Από το 2011 έως το 2021, η Περιφέρεια Ηπείρου είδε τον πληθυσμό της να μειώνεται κατά περίπου 5% — με κάποιους Νομούς, όπως η Άρτα και η Θεσπρωτία, να φτάνουν απώλειες κοντά στο 6–7%.

Πίσω από τα νούμερα κρύβονται βαθύτερα αίτια: η γήρανση, η υπογεννητικότητα, η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, η ανεργία, η εγκατάλειψη της υπαίθρου. Και ενώ τα Ιωάννινα φαίνεται να συγκρατούν πληθυσμό τα τελευταία χρόνια, οι υπόλοιπες περιοχές συνεχίζουν να φθίνουν.

Το παρόν κείμενο φωτίζει με ακρίβεια τη δημογραφική πραγματικότητα της Ηπείρου και προσφέρει έναν καθρέφτη των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Περιφέρεια. Μια πραγματικότητα που δεν είναι μόνο αριθμοί – είναι το μέλλον της ίδιας της ζωής στα χωριά και τις πόλεις της.

Δεδομένα Απογραφών 2011 και 2021

Στην Περιφέρεια Ηπείρου καταγράφηκε σημαντική πληθυσμιακή μείωση την τελευταία δεκαετία. Σύμφωνα με τις απογραφές της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), ο μόνιμος πληθυσμός (κάτοικοι συνήθους διαμονής) το 2021 μειώθηκε περίπου κατά 5% σε σχέση με το 2011. Στον πίνακα 1 παρουσιάζεται ο μόνιμος πληθυσμός ανά Νομό (Περιφερειακή Ενότητα) για τα έτη 2011 και 2021, καθώς και η απόλυτη και ποσοστιαία μεταβολή. Αντίστοιχα, ο πίνακας 2 περιλαμβάνει τον νόμιμο πληθυσμό (εγγεγραμμένοι δημότες) των απογραφών 2011 και 2021.

Πίνακας 1: Μόνιμος πληθυσμός (απογραφή) ανά Νομό Ηπείρου, 2011–2021

Πηγή: Αποτελέσματα απογραφών ΕΛΣΤΑΤ 2011 & 2021. Τα στοιχεία 2011 υπολογίζονται από τη διαφορά 2021 και μεταβολής.

Όλοι οι Νομοί της Ηπείρου παρουσίασαν μείωση μόνιμου πληθυσμού την περίοδο 2011–2021. Μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση παρατηρήθηκε στο Νομό Θεσπρωτίας (περίπου –6,3%) και στο Νομό Άρτας (–5,8%). Ο Νομός Πρέβεζας είχε μείωση ~4,8%, ενώ τη μικρότερη μείωση είχε ο Νομός Ιωαννίνων (~4,7% σύμφωνα με την απογραφή). Σε απόλυτους αριθμούς, ο πληθυσμός μειώθηκε κατά περίπου 7,8 χιλ. άτομα στα Ιωάννινα την δεκαετία, και κατά 2,7–4 χιλ. στους άλλους τρεις Νομούς (βλ. Πίνακα 1). Συνολικά στην Ήπειρο ο μόνιμος πληθυσμός του 2021 ήταν 319.991 κάτοικοι, μειωμένος κατά περίπου 17 χιλιάδες σε σχέση με τους ~337 χιλ. του 2011 (–5% συνολικά).

Παρακάτω παρουσιάζεται και η σύγκριση του νόμιμου πληθυσμού (εγγεγραμμένοι δημότες) μεταξύ 2011 και 2021. Ο νόμιμος πληθυσμός είναι γενικά υψηλότερος από τον μόνιμο, καθώς περιλαμβάνει άτομα που είναι γραμμένα στα δημοτολόγια των περιοχών αυτών, ανεξάρτητα αν κατοικούν μόνιμα εκεί. Αυτό είναι εμφανές κυρίως στην Άρτα, τη Θεσπρωτία και την Πρέβεζα, όπου ο αριθμός των εγγεγραμμένων είναι αρκετά μεγαλύτερος από τους μόνιμους κατοίκους (π.χ. στην Άρτα ~79.8 χιλ. δημότες έναντι ~63.9 χιλ. μονίμων το 2021). Οι διαφορές αυτές υποδηλώνουν ότι πολλοί δημότες των περιοχών αυτών ζουν πλέον σε άλλες περιοχές ή στο εξωτερικό χωρίς να έχουν διαγράψει τα δικαιώματά τους από τα τοπικά δημοτολόγια.

Πίνακας 2: Νόμιμος πληθυσμός (δημότες) ανά Νομό Ηπείρου, 2011–2021

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ – Αποτελέσματα νόμιμου πληθυσμού (δημοτολογίου) 2011 και 2021.

Ο νόμιμος πληθυσμός εμφάνισε επίσης μείωση σε όλους τους Νομούς την δεκαετία 2011–2021, με παρόμοια τάση όπως και ο μόνιμος. Συνολικά στην Ήπειρο οι εγγεγραμμένοι δημότες το 2021 ήταν 353.536 άτομα, έναντι περίπου 368.764 το 2011, δηλαδή μειώθηκαν κατά ~15 χιλιάδες ή –4%. Η μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση νόμιμου πληθυσμού καταγράφηκε στον Νομό Άρτας (περίπου –7,7%), ενώ η Θεσπρωτία και τα Ιωάννινα είχαν μείωση ~6% και ~5% αντίστοιχα. Ο Νομός Πρέβεζας παρουσίασε τη μικρότερη μείωση εγγεγραμμένων (κάτω του –5%). Αξίζει να σημειωθεί ότι η απόκλιση μεταξύ νόμιμου και μόνιμου πληθυσμού είναι αρκετά μεγάλη σε κάποιους Νομούς: π.χ. το 2021 ο Νομός Άρτας είχε ~15.800 περισσότερους δημότες από μόνιμους κατοίκους, γεγονός που φανερώνει έντονη μετανάστευση κατοίκων προς άλλα μέρη με διατήρηση της δημοτικότητας στην περιοχή καταγωγής τους.

Νεότερα Στοιχεία (2022–2024)

Μετά την απογραφή του 2021, οι ενδείξεις δείχνουν ότι η πληθυσμιακή τάση στην Ήπειρο συνεχίζει πτωτικά, αν και με βραδύτερο ρυθμό και με κάποιες τοπικές διαφοροποιήσεις. Σύμφωνα με τις ετήσιες εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ για τον μόνιμο πληθυσμό, την 1η Ιανουαρίου 2024 ο πληθυσμός της Ηπείρου εκτιμάται σε περίπου 322.000 κατοίκους, παρουσιάζοντας μια μικρή αύξηση +0,7% (~+2.218 άτομα) μέσα στο 2023. Η αύξηση αυτή προέρχεται κυρίως από τον Νομό Ιωαννίνων, ο οποίος μεταξύ 2022 και 2023 εκτιμάται ότι κέρδισε περίπου +3.500 κατοίκους. Μάλιστα, από την απογραφή του 2021 μέχρι τις αρχές του 2024 ο πληθυσμός της Π.Ε. Ιωαννίνων εμφανίζει συνεχή άνοδο ~2,6% συνολικά, γεγονός που υποδηλώνει αστική συγκέντρωση γύρω από την πόλη των Ιωαννίνων. Αντίθετα, οι άλλοι νομοί είτε παραμένουν στάσιμοι είτε συνεχίζουν να μειώνονται ελαφρά. Για παράδειγμα, ο Νομός Άρτας παρουσίασε μια μικρή αύξηση το 2023, ενώ Θεσπρωτία και Πρέβεζα συνεχίζουν να φθίνουν (μείωση δεκάδων έως λίγων εκατοντάδων κατοίκων ετησίως).

Ερμηνεία: Η τάση αυτή δείχνει ότι, μετά τη μεγάλη πτώση της προηγούμενης δεκαετίας, ο πληθυσμός των Ιωαννίνων ίσως σταθεροποιείται ή και αυξάνεται ελαφρά, πιθανώς λόγω εισροής φοιτητών, εργαζομένων ή επιστροφής κάποιων νέων (brain-gain) στο αστικό κέντρο. Αντίθετα, οι αγροτικές και μικρότερες περιοχές συνεχίζουν να χάνουν πληθυσμό, αν και ο ρυθμός μείωσης φαίνεται μικρότερος από ό,τι την περίοδο 2011–2021.

Ανάλυση Μεταβολών και Αίτια Πληθυσμιακής Μείωσης

Η πληθυσμιακή συρρίκνωση στην Ήπειρο αποδίδεται σε έναν συνδυασμό δημογραφικών και κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων:

• Φυσική μείωση (γήρανση): Η Ήπειρος διαθέτει σχετικά γηρασμένο πληθυσμό, γεγονός που οδηγεί σε περισσότερους θανάτους από γεννήσεις. Σε εθνικό επίπεδο, το 2022 καταγράφηκε φυσική μείωση ~55.920 ατόμων (127.169 θάνατοι έναντι 71.249 γεννήσεων). Αντίστοιχα και στην Ήπειρο, η χαμηλή γεννητικότητα και η γήρανση του πληθυσμού συμβάλλουν στην καθοδική πορεία του αριθμού των κατοίκων.

• Μετανάστευση και αστυφιλία: Ένα μεγάλο μέρος της μείωσης οφείλεται στη μετανάστευση νέων εκτός Ηπείρου, είτε προς μεγάλα αστικά κέντρα (όπως η Αθήνα) είτε προς το εξωτερικό. Κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης 2010–2015 ιδιαίτερα, πολλοί νέοι από την Ήπειρο έφυγαν αναζητώντας εργασία. Έρευνες δείχνουν ότι πάνω από 20% των ενηλίκων σκέφτονται να μετακομίσουν από τον τόπο κατοικίας τους, κυρίως για οικονομικούς λόγους και έλλειψη ευκαιριών. Η τάση αυτή αντανακλάται έντονα στην Ήπειρο, όπου η έλλειψη βιομηχανίας και μεγάλων εργοδοτών ιστορικά οδηγεί σε έξοδο εργατικού δυναμικού.

• Οικονομικοί και κοινωνικοί λόγοι: Η οικονομική ύφεση της περασμένης δεκαετίας επηρέασε δυσανάλογα την Ήπειρο, που ήδη αντιμετώπιζε υψηλή ανεργία και περιορισμένες επενδύσεις. Η έλλειψη ευκαιριών καριέρας, οι χαμηλότερες αποδοχές και η περιορισμένη πρόσβαση σε ορισμένες υπηρεσίες ώθησαν πολλούς, ιδιαίτερα μορφωμένους νέους, να φύγουν (το λεγόμενο «brain drain»).

Συνοψίζοντας, όλοι οι Νομοί της Ηπείρου εμφάνισαν πληθυσμιακή κάμψη την περίοδο 2011–2021, με συνολική μείωση περίπου 5%. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία υποδηλώνουν συνέχιση της φθίνουσας πορείας σε Άρτα, Θεσπρωτία και Πρέβεζα, ενώ στα Ιωάννινα παρατηρείται μερική ανάσχεση ή και μικρή αύξηση λόγω συγκέντρωσης πληθυσμού στο αστικό κέντρο. Οι μεταβολές αυτές αντικατοπτρίζουν αφενός το δημογραφικό πρόβλημα της περιοχής –γήρανση και χαμηλή γεννητικότητα– και αφετέρου τις μεταναστευτικές ροές (εσωτερικές και διεθνείς) που επηρέασαν ιδιαίτερα την Ήπειρο την τελευταία δεκαετία. Οι προκλήσεις για το μέλλον εστιάζουν στην αντιμετώπιση της δημογραφικής γήρανσης, στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας ώστε να συγκρατηθούν οι νέοι, και σε πολιτικές που θα μπορούσαν να αντιστρέψουν (ή έστω να μετριάσουν) την πληθυσμιακή συρρίκνωση στην Ήπειρο.

Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ – Αποτελέσματα Απογραφών 2011 & 2021; Υπουργείο Εσωτερικών; Περιφέρεια Ηπείρου. (Ενδεικτικές αναφορές: ΕΛΣΤΑΤ/ΕΡΤ, ΦΕΚ νόμιμου πληθυσμού)

• δημογραφικό
• ΗΠΕΙΡΟΣ

Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.