Η Εκκλησία της Παρηγορήτισσας, αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, αναμφίβολα είναι από τα πιο σημαντικά μνημεία της Άρτας και κατέχει εξέχουσα θέση στην ιστορία της βυζαντινής τέχνης. Βρίσκεται στη δυτική πλαγιά του λόφου Περάνθης και σύμφωνα με τις ενδείξεις άρχισε να χτίζεται μεταξύ των ετών 1283-1296 από το Μιχαήλ Β´ Άγγελο Κομνηνό – Δούκα που ήταν Δεσπότης της Ηπείρου και τη γυναίκα του βασίλισσα Θεοδώρα, τη μετέπειτα Αγία Θεοδώρα και πολιούχο της Άρτας…
Παλαιότερα υπήρξε καθολικό μεγάλου μοναστηριού, από το οποίο σώζονται επίσης η τράπεζα και 16 κελιά. Η σημερινή της μορφή οφείλεται στις εργασίες που έγιναν στο μνημείο από το Νικηφόρο Κομνηνό Δούκα και τη σύζυγό του Άννα Παλαιολογίνα στα τέλη του 13ου αιώνα. Ο πρωτότυπος αρχιτεκτονικός τύπος του ναού συνδυάζει τον οκταγωνικό στο ισόγειο με τον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου στον όροφο. Ο κυρίως ναός, τετράγωνης κάτοψης και πυργοειδούς μορφής απολήγει ανατολικά σε τρεις τρίπλευρες αψίδες. Οι πολλές φθορές συντέλεσαν στο να χάσει ο ναός μεγάλο μέρος της εσωτερικής του αίγλης και της λαμπρότητάς του.
Όμως, αυτό που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη και κάνει τον ναό μοναδικό στον κόσμο είναι το σύστημα στήριξης του κεντρικού τρούλου της Παρηγορήτισσας. Πρόκειται για πραγματικά πρωτότυπο και τολμηρότατο, καθώς ο τρούλος δε στηρίζεται σε κολόνες στο κέντρο του ναού, αλλά με διαφορετικό σύστημα που δείχνει σαν να αιωρείται. Ο ναός και το όνομα της Παρηγορήτισσας τυλίγεται από έναν εξαιρετικά όμορφο λαϊκό θρύλο.
Ο πρωτομάστορας που έκτιζε το ναό ήταν φημισμένος και γι’ αυτό περιζήτητος τεχνίτης. Κατά το κτίσιμο του ναού χρειάστηκε να λείψει μακριά για πολύ καιρό, καθώς τον είχαν καλέσει για να βγάλει τα σχέδια κάποιας άλλης εκκλησίας και άφησε στο πόδι του το βοηθό του. Εκείνος πανέξυπνος, άλλαξε τα σχέδια και η εκκλησία έγινε ασύγκριτα ωραιότερη από ότι είχε αρχικά σχεδιαστεί. Όταν ο πρωτομάστορας γύρισε και είδε το αποτέλεσμα, έσκασε από τη ζήλια του. Για να τιμωρήσει το βοηθό του, τον κάλεσε στη στέγη για να του δείξει κάποιο λάθος του και τον έσπρωξε από εκεί. Καθώς έπεφτε ο βοηθός όμως πιάστηκε από τον πρωτομάστορα και τον παρέσυρε και εκείνον στην πτώση. Η Παναγία φανερώθηκε στη μάνα του βοηθού για να την παρηγορήσει για τον άδικο χαμό του γιου της και έτσι πήρε ο ναός ονομάστηκε Παρηγορήτισσα.
