-
Γράφει η Αγγελική Ι. Αγγέλη, Δικηγόρος, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας
«Η ιδέα σου επραγματοποιήθη. Η εταιρία εσυστήθη και εργάζεται από καιρού. Ιδού εγώ έρχομαι εντεταλμένος εκ μέρους της να σου αναθέσω να την διαδώσης εν Σμύρνη». Αυτά έλεγε το 1818 ο Τσακάλωφ στον Τσεπελοβίτη Κωνσταντίνο Ράδο σχετικά με την ίδρυση και την εξάπλωση της Φιλικής Εταιρείας. Η δράση Φιλικών Ζαγορίσιων όπως του Ιω. Πολυχρονιάδη από το Σκαμνέλι, του Αναστ. Κόνιαρη από το Μονοδένδρι, της οικογένειας Δούμα από το Τσεπέλοβο, των αδερφών Οικονόμου από το Κουκούλι και πολλών άλλων θα ενισχύσει σημαντικά την οργάνωση,
Οι οραματιστές, οι Φιλικοί, οι πατριώτες, οι ευεργέτες αδερφοί Ριζάρηδες από το Μονοδένδρι θα βοηθήσουν οικονομικά την Φιλική Εταιρεία, θα στηρίξουν τις προσπάθειες συγκρότησης ελληνικού κράτους και θα αφήσουν ένα αξιομνημόνευτο κοινωφελές έργο προς όφελος της πατρίδας,
Σπουδαίοι Ζαγορίσιοι έμποροι και πραγματευτάδες της διασποράς σε όλα τα γνωστά εμπορικά κέντρα του 19ου αι. (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Μόσχα, Οδησσός, Βουκουρέστι, Ιάσιο, Λιβόρνο κ.ά) θα ενισχύσουν οικονομικά την πατρίδα τους και θα συμβάλλουν στην απελευθερωτική προσπάθεια με τα πιο πρόσφορα μέσα (π.χ. Σαϊτζής και Παπάζογλου (Σκαμνέλι), Πετρινός και Ρέσσος (Τσεπέλοβο), Τσιγαράς και Κοντοδήμος (Βραδέτο), Καραστάθης και Κώνστας Πέτρου (Νεγάδες), Μαρίνογλου και Πασχάλογλου(Καπέσοβο),Κόνιαρης, Σεμιτέλος και Μίσσιος (Μονοδένδρι),
Η Λογική, η Φυσική Πραγματεία και η Οδός Μαθηματικής του Ανθρακίτη θα αποτελέσουν εκπαιδευτική τομή για την οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα, εισάγοντας νεωτερικές ιδέες στα ελληνικά σχολεία και προοδοποιώντας το έδαφος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Ο αφορισμός του και η καταδίκη της διδασκαλίας του από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης δεν θα ανακόψει το καινοτόμο διδακτικό του έργο, αλλά αντίθετα θα συνεχίσει να παραδίδει μαθήματα στην Σχολή Γκιόνμα των Ιωαννίνων,
Το Τετράγλωσσο Λεξικό του Γεώργιου Κωνσταντίνου από το Καπέσοβο, η Εμπορική Εγκυκλοπαίδεια του Νικ. Παπαδόπουλου από το Τσεπέλοβο, τα χειρόγραφα του Διονύσιου Παπαρούση «του Βεϊτζινού», τα ιστορικά βιβλία του Σκαμνελίτη Πολυαίνη κ.ά. είναι δείγματα της λογιοσύνης και της εμβρίθειας των Ζαγορίσιων,
Η εμπνευσμένη διδασκαλία του σπουδαιότερου – κατ’ εμέ – Σχολάρχη της Ακαδημίας του Βουκουρεστίου, του Καμνιώτη Λάμπρου Φωτιάδη, «έσπειρε» τον σπόρο της εθνικής ιδέας σε δεκάδες μαθητές του, οι οποίοι εν συνεχεία διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην προετοιμασία της Επανάστασης τόσο με την έκδοση εγχειριδίων για την ενίσχυση της παιδείας του Γένους όσο και με τη συμμετοχή τους σε Οργανώσεις προαγγέλους της Φιλικής Εταιρείας (π.χ. Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο Παρισίου, Φιλόμουσος Εταιρεία της Βιέννης, Φιλολογική Εταιρεία Βουκουρεστίου),
Το πάθος του Νεόφυτου Δούκα για την παιδεία και οι επιστολές του για ενίσχυση των ελληνικών σχολείων με σπουδαιότερο όραμά του, την προσπάθεια για την ίδρυση Ανωτέρας Σχολής στο Ζαγόρι, είτε στον Αη-Γιάννη τον Ρογκοβό είτε στον Προφήτη Ηλία Βίτσας, αλλά και τα 13 σχολεία του Ζαγορίου που λειτουργούσαν ήδη ως το 1825, επί παραδείγματι του Κουκουλίου, των Νεγάδων, του Μονοδενδρίου φανερώνουν το υψηλό πνευματικό επίπεδο των Ζαγορισίων στο κατώφλι της Επανάστασης,
Η ύπαρξη της Χάρτας του Ρήγα (αντίγραφο Καπεσόβου) στο Ζαγόρι, του μνημειώδους έργου χαρτογραφίας του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, που σήμαινε αγωνιστικό κέλευσμα για τους λαούς των Βαλκανίων, υποδηλώνει τη σύνδεση Ζαγορισίων με επαναστατικά κινήματα της περιόδου,
Τα γεγονότα του Τσεπελόβου τη διετία 1820-1822 με προεξέχοντες τον -κατά το ήμισυ Μονοδενδρίτη- Αθανάσιο Ψαλίδα και τον Ιωάννη Βιλαρά, η φιλοξενία εδώ πολλών Γιαννιώτικων οικογενειών και η οργάνωση της «κάσσας» για την ενίσχυση του Αγώνα, αποδεικνύουν την αγωνιστικότητα και τον πατριωτισμό των Ζαγορισίων,
Η εμπλοκή του Αλέξη Νούτσου, γενικού προεστώτος του Ζαγορίου επί σειρά ετών, στους αγώνες της Δυτικής Ελλάδας και στις συνεννοήσεις με τους Σουλιώτες μέχρι τη δολοφονία του από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, κρατάει την Ήπειρο σε επαφή με τα σημαντικότερα πεδία των μαχών,
Τα πρόσωπα του Παρισιού, ο Κ. Πολυχρονιάδης (Σκαμνέλι) και ο Χρ. Κλονάρης (Λεπτοκαρυά), που συμπεριλαμβάνονται στον κύκλο του Κοράη, συντάσσουν ο πρώτος, πολιτικά φυλλάδια, αποσπάσματα των οποίων δημοσιεύονται μέχρι τους The Times του Λονδίνου και ο δεύτερος, νομικές πραγματείες για την κατάσταση στην Ελλάδα με σκοπό τη δημιουργία φιλελληνικού κινήματος σε Ευρώπη και Αμερική. Αποστέλλουν μάλιστα επιστολή μαζί με τον Κοραή στον Πρόεδρο της Αϊτής, της πρώτης χώρας που αναγνώρισε επίσημα την Ελληνική Επανάσταση.Ο Πολυχρονιάδης, έμπιστος του Ιγνάτιου και του Μαυροκορδάτου, οΚλονάρης πρωταγωνιστής στη δίκη ΚολοκοτρώνηΠλαπούτα και πρώτος Πρόεδρος του Αρείου Πάγου, …αποτελούν μερικές μόνο σκηνές της πολύπτυχης δράσης και προσφοράς των Ζαγορίσιων στην Επανάσταση του 1821 και στην ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Η μέρα σήμερα μας καλεί να τους θυμηθούμε και να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της συλλογικής συνεισφοράς!
