Η Ήπειρος, μπορεί να θεωρείται το φτωχότερο χωράφι της Ευρώπης σύμφωνα με την στατιστική της ΕΟΚ, αλλά αποτελεί ίσως το πιο πλούσιο από πολιτισμική άποψη. Συγκεκριμένα, στην Ήπειρο διασώζεται το μουσικό ιδίωμα της πεντατονίας, ένα μοναδικό μουσικό σύστημα απόδοσης των τραγουδιών, με το οποίο αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα και η ποικιλία της ελληνικής μουσικής παράδοσης. Αυτό που οι λόγιοι μουσικοί θεωρούν ως «μουσικό λάθος», ξεκίνησε από την Ήπειρο και ταξίδεψε με τους ικανότατους Ηπειρώτες ναυτικούς, καραβανιέρηδες εμπόρους και κτίστες-πετράδες, σε όλον τον κόσμο: Κεντρική Αφρική, Ινδία, Καύκασο, Ιμαλάια, Νότια Κίνα, Πολυνησία, Περού, Ινδιάνους, Λαπωνία, Γροιλανδία, Κέλτες, Ιρλανδία, κλπ. όπου είχε τη δύναμη και το σθένος να σταθεί σαν αυτόνομη μουσική.
Οι πεντατονικές δομές και οι ολιγότονες κλίμακες αποτελούν κύριο χαρακτηριστικό της ελληνόφωνης πολυφωνίας, το οποίο ανάγεται στις αρχαιοελληνικές πεντατονικές ανημίτονες δομές. Xαρακτηριστικό των πεντατονικών πολυφωνικών τραγουδιών είναι ότι διατηρούν μια μη ανανεώσιμη μελωδική γραμμή, πατώντας στο ποιητικό κείμενο, συγκριτικά με τα «σολιστικά» τραγούδια, δηλαδή, τον αμανέ, τα κλέφτικα, τα επιτραπέζια, στα οποία επιτρέπεται μια δεξιοτεχνική ερμηνεία και ένας ελεγχόμενος αυτοσχεδιασμός με σαφή έμφαση στον μελωδικό ιστό.
Πρόκειται για μια λιτή πεντατονική μελωδία που απαντάται στις ορεινές περιοχές των Βαλκανίων, με το δωρικό χρώμα της να τελεί σε διαλεκτική σχέση με την λιτότητα του χώρου και του ευρύτερου πολιτισμικού υποβάθρου της περιοχής.
Από τα πιο χαρακτηριστικά τραγούδια της περιοχής του Πωγωνίου και όχι μόνο είναι το «Ξύπνα περδικομάτα μου».
Το ελληνικό γεωγραφικό διαμέρισμα της Ηπείρου, η μουσική, η παράδοση, η λαογραφία και η ιστορία της είναι το θέμα με το οποίο καταπιάνεται η έρευνα μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων – ιστορικών, δημοσιογράφων, μελετητών, μουσικών, μουσικολόγων κ.ά. επιστημόνων, 500 στο σύνολό τους η οποία εκπονήθηκε για 10 περίπου χρόνια!
Επιπλέον, υπάρχει ένα βιβλίο με τίτλο «Ήπειρος η γωνιά που πέτρωσε στο 5…», το οποίο έχει γράψει ο συγγραφέας Γιώργος Λεκάκης, μέσα από το οποίο αποδεικνύεται η στενή σχέση της Ηπείρου και γενικότερα της Ελλάδος με όλες τις προαναφερόμενες περιοχές, όπως και η μεγάλη ιστορική και πολιτισμική αξία της Ηπείρου.
