25η Μαρτίου 1944:
Ημέρα εκτοπισμού της Εβραϊκής Κοινότητας Ιωαννίνων.
Μέρα μνήμης και τιμής για τους αδικοχαμένους συμπολίτες μας .
Ήταν ημέρα Σάββατο του Ευαγγελισμού Εθνική Εορτή, 25η Μαρτίου. Μέσα σε λίγες ώρες, μια πανάρχαια ιστορική κοινότητα εξοντώθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά.
Το ξημέρωμα της 25ης Μαρτίου του 1944, ανήμερα της Εθνικής επετείου της Επανάστασης του 1821, η έναρξη του διωγμού των Εβραίων στα Ιωάννινα, από τα ναζιστικά στρατεύματα των SS, τα οποία συνέλαβαν αιφνιδιαστικά σχεδόν το σύνολο της εβραϊκής κοινότητας (περί τα 1.850 άτομα).
Η γερμανική στρατιωτική διοίκηση των Ιωαννίνων είχε προχωρήσει, κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα, στην λεπτομερή ονομαστική καταγραφή του εβραϊκού πληθυσμού, ενώ για τον σκοπό αυτό επιτάχθηκε το Εβραϊκό Γηροκομείο, το οποίο λειτούργησε ως αρμόδιο γραφείο καταγραφής.
Από την άλλη πλευρά, την παραμονή της συγκεκριμένης ημέρας, στο λιμάνι της Σκάλας, η προσγείωση ενός γερμανικού υδροπλάνου, το οποίο μετέφερε στα Ιωάννινα ανώτατο Γερμανό αξιωματικό, με την εκτελεστική διαταγή κατά των Εβραιογιαννιωτών, αποτέλεσε την τυπική έναρξη της καταστροφής της σημαντικής ιστορικά και εύρωστης οικονομικά Εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων.
Η προετοιμασία οφείλετο, εν πολλοίς, στην γενική ναζιστική πολιτική σε διεθνές επίπεδο, η υλοποίηση οφείλεται, αρχικώς και εν πολλοίς, στον συνδυασμό παραγόντων, που σχετίζονται με την διπρόσωπη πολιτική της εντόπιας γερμανικής διοίκησης αλλά και του εφησυχασμού μελών της ηγεσίας της Κοινότητας περί μη ύπαρξης κινδύνου, παρά την αντίθετη απόδειξη διωκτικών ενεργειών σε εβραϊκές κοινότητες της υπόλοιπης Ελλάδας. Γεγονός, το οποίο οδήγησε, κατά συνέπεια, στην μη λήψη προληπτικών μέτρων, στο μέτρο του εφικτού πάντοτε, για την εξασφάλιση της επιβίωσης περισσότερων μελών της Εβραϊκής κοινότητας.
Πριν το ξημέρωμα του Σαββάτου της 25ης Μαρτίου τα γερμανικά αποσπάσματα κύκλωσαν όλους τους εβραϊκούς δρόμους και ειδοποίησαν τον εβραϊκό πληθυσμό να συγκεντρωθεί άμεσα σε συγκεκριμένα μέρη, έχοντας μαζί του 40 κιλά χειραποσκευές ανά οικογένεια.
Ειδικότερα, οι Εβραίοι που κατοικούσαν εκτός του κάστρου έλαβαν την οδηγία να συγκεντρωθούν στην πλατεία Μαβίλη, στο Μόλο και οι καστρινοί Εβραίοι να συγκεντρωθούν στο στρατιωτικό νοσοκομείο, το οποίο ευρισκόταν στο Ιτς Καλέ. Αναμφισβήτητα, η Εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων, εκείνες τις στιγμές, βίωνε την καταστροφή της, η οποία, στην πράξη είχε συντελεστεί έως τις οκτώ παρά τέταρτο το πρωί, όταν ολοκληρώθηκαν οι συγκεντρώσεις και ακολούθως ο διαχωρισμός των οικογενειών, σε ομάδες ανδρών, γυναικών και παιδιών.
Ακολούθως, πραγματοποιήθηκε η επιβίβαση των 1.850 περίπου Εβραίων σε 80 φορτηγά του γερμανικού στρατού και μέσω της οδού Ανεξαρτησίας ξεκίνησαν το ταξίδι τους για τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα οποία το σύνολο σχεδόν αυτών δηλητηριάστηκε με αέρια και κάηκε.
Η μαρτυρία του Δημήτριου Κοράκη μας βοηθάει να κατανοήσουμε τα χαρακτηριστικά και το εύρος αυτής της φασιστικής επιβολής όταν ανέφερε ότι «…από το βάθος του δρόμου μπροστά στο Γηροκομείο των Ιωαννίνων είδαμε να έρχονται τα γερμανικά αυτοκίνητα με τους Εβραίους φορτωμένους σε ανοιχτά και μερικά σκεπασμένα από πάνω με μουσαμά, ενώ το χιόνι έπεφτε ψιλό μεν ασταμάτητα όμως και το κρύο ήταν τσουχτερό… οι τραγικές φιγούρες αυτών σκόρπισαν τη λύπη και το σπαραγμό στους γειτόνους μου κι ενώ οι γυναίκες, μαζί και η μάνα μου, ξέσπασαν σε κλάμα με φωνές… τα πρόσωπα όλων των Εβραίων ήταν κίτρινα από το κρύο, την ταλαιπωρία και το φόβο, πολλοί έκλαιγαν…». Στην ίδια κατεύθυνση, η μαρτυρία της Τζώγια Δαβιτζών Δαυίδ περιέγραφε τις στιγμές εκείνου του πρωινού: «… το πρωί του Σαββάτου, στις 25 Μαρτίου του ’44, ήταν ακόμα νωρίς κι όλοι ήμασταν στα κρεβάτια μας… η νόνα Τζώγια κοιμόταν στη φάτσα. Άκουσε θόρυβο στο δρόμο, άνοιξε το παράθυρο και είδε τους Γερμανούς να φυλάνε στο δρόμο, προπαντός στις γωνίες, μην τυχόν και το σκάσει κανείς. Φοβήθηκε κι άρχισε να μας φωνάζει. Δαβιτζών, σηκωθείτε γρήγορα, οι Γερμανοί έζωσαν όλα τα σοκάκια. Ακριβώς με αυτά τα λόγια. Ο μπαμπάς μου μόλις το άκουσε, άρχισε να χτυπιέται στο κεφάλι. Και όλοι μας μείναμε άφωνοι…».
Μετά τα Ιωάννινα, οι 1.850 αιχμάλωτοι Εβραίοι των Ιωαννίνων μετεφέρθησαν, δια μέσου της χιονισμένης Κατάρας, στην Λάρισα, όπου μετά από εννέα ημέρες, επιβιβάστηκαν σε αμαξοστοιχίες με προορισμό το στρατόπεδο του Auschwitz. Εκεί, έξι χιλιόμετρα πριν την είσοδο των δύο στρατοπέδων πραγματοποιήθηκε και ο τελικός διαχωρισμός των αιχμαλώτων, σύμφωνα με τον οποίο περίπου 1.600 οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο Birkenau, όπου και θανατώθηκαν, ενώ οι εναπομείναντες κατευθύνθηκαν προς το Auschwitz, όπου υπέστησαν βασανισμούς. Πάντως, η απελευθέρωση, όσων τελικών επέζησαν, πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1945, οπότε και επέστρεψαν στα Ιωάννινα μόνον 163 διασωθέντες Εβραίοι.
Η Εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων υπέστη μία πληθυσμιακή μείωση της τάξεως του 91%, όταν σε πανελλαδικό επίπεδο, ο εβραϊκός πληθυσμός μειώθηκε κατά 86%. Άλλωστε, από τις 28 Ισραηλιτικές Κοινότητες που λειτουργούσαν σε αντίστοιχες ελληνικές πόλεις πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μόνον 8 κατόρθωσαν να ανασυσταθούν μετά το Ολοκαύτωμα, αφού το μεγαλύτερο μέγεθος του ελληνικού εβραϊκού πληθυσμού εξοντώθηκε.
Κείμενο:Άννα Μπούκα, για τα ΓΙΑΝΝΕΝΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
Foto Vetzel 25.3.1944
