Τα Ψυχοσάββατα
Στην διάρκεια του χρόνου η Ορθόδοξη εκκλησία μας έχει καθορίσει δύο Σάββατα που
είναι αφιερωμένα στην μνήμη των κεκοιμημένων. Είναι τα Ψυχοσάββατα, το ένα πριν την
πρώτη Κυριακή της Αποκριάς και το δεύτερο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής. Γίνονται
συνήθως στον εσπερινό της Παρασκευής ή στην λειτουργία του Σαββάτου. Ο λόγος που η
εκκλησία μας καθιέρωσε αυτά τα Ψυχοσάββατα είναι επειδή κάποια Μέλη της έφυγαν
από αυτή την ζωή, μακριά στην ξενιτιά ή χάθηκαν σε θάλασσες η σε πολέμους και δεν
αξιώθηκαν μνημοσύνου. Παράλληλα όμως και οι συγγενείς νεκρών συμμετέχουν σε αυτά
τα μνημόσυνα και προσεύχονται για τους προσφιλείς τους. Τα μνημόσυνα είναι ένα
πανάρχαιο έθιμο, που ως συνώνυμο έχουν τα κόλλυβα. Τα κόλλυβα είναι κυρίως
βρασμένο σιτάρι που αναμειγνύεται με διάφορα άλλα υλικά Ποικίλλουν οι τρόποι που η
κάθε περιοχή της πατρίδας μας φτιάχνει τα κόλλυβα, όπως και τα υλικά που προσθέτουν
μέσα σε αυτά. Στο χωριό μου την Ζίτσα, θα έλεγα πως τα κόλλυβα είναι στην πιο απλή
τους μορφή, αλλά με μια μοναδική και ξεχωριστή νοστιμιά. Είναι καλά βρασμένο σιτάρι,
που το ανακατεύουμε και το σφίγγουμε με τα χέρια, για να ενωθεί πολύ καλά με
ψιλοκομμένο καρύδι, στην ίδια ποσότητα…. να γίνει σαν μπουκουβάλα…. έλεγαν οι παλιές.
Για να νοστιμίσει προσθέτουμε σε αυτό ελάχιστο αλάτι και πιπέρι. Αφού με λίγο από αυτό
το μείγμα σχηματίσουμε ένα σταυρό στην βάση της πιατέλας ή του δίσκου, στην συνέχεια
το απλώνουμε όλο και το πατούμε καλά να σφίξει. Πάνω σε αυτό στρώνουμε φρυγανιά
τριμμένη, παλιότερα χρησιμοποιούσαν ξερό ψωμί ψιλοτριμμένο, και την πατάμε και αυτή
καλά. Ακολουθεί η ζάχαρη, που πρέπει να είναι ψιλή, για να στρώνει καλά, που επίσης
πατάμε πολύ καλά. Το ξεχωριστό και πανέμορφο που έχουν τα κόλλυβα που φτιάχνουμε
στο χωριό μου, είναι το «κέντημα» που σχεδιάζουμε πάνω στην ζάχαρη. Με ένα σπιρτόξυλο
ζωγραφίζουμε περίτεχνα σχέδια, λουλούδια, σταυρούς ή κλαδιά και την λεπτή γραμμή που
αφήνει το σπιρτόξυλο την γεμίζουμε με κανέλλα. Τούτο απαιτεί τέχνη και επιδεξιότητα και
για τον λόγο αυτό για τα μεγάλα μνημόσυνα, όσοι δεν τα κατάφερναν, καλούσαν κάποιες
συγχωριανές μας που φημίζονταν για την τέχνη αυτή. Αν το μνημόσυνο γίνεται για κάποιο
νέο άτομο, τότε το σιτάρι το στολίζουμε με χρυσοκούφετα και αμύγδαλα ασπρισμένα. Λένε
πως το σιτάρι συμβολίζει την γη, τα καρύδια την αναγέννηση, η φρυγανιά το ελαφρύ χώμα
και η ζάχαρη την χαρά του Παραδείσου. Όπως μου έλεγε η μάνα μου, προσπαθούσαν τα
κόλλυβα να τα μοιράζουν σε φτωχούς και αδύναμους ανθρώπους γιατί η ευχή που
έλεγαν…. «να σ΄χωρεθούν τα πεθαμένα σας», ήταν πραγματικά μέσα από την καρδιά τους.
Είναι όμορφο και τρυφερό να κρατάμε τούτα τα παλιά έθιμα, όσο και αν η εποχή μας με
την ταχύτητά της μας παρασέρνει σε δρόμους πολύ μακριά από τις όμορφες και ξεχωριστές
παραδόσεις μας.
Βούλα Λεοντίδου – Πλάτωνα
